Instrumentenbouwer

Ik heb vroeger graag muziekinstrumenten gebouwd en heb daar ook een cursus voor gevolgd. Het plezier van de houtbewerking en van het maken, verlokt mij om de akoestische klankwereld te onderzoeken. Ik voel mij van nature een instrumentenbouwer. Die liefde voor het bouwen komt trouwens de laatste jaren weer aan de oppervlakte bij de bouw van mijn pijporgels.

Ik ben anderzijds ook voortdurend alert voor de klankwereld die mij omringt. Vaak zijn er geluiden die ik door hun karakter interessant vind en die mij inspireren op mijn eigen zoektocht naar geluid. Aanvankelijk was op een analoge synthesizer. Die zoektocht gebeurt nu meestal op de computer waar ik dan software voor maak. Dat is ook instrumentenbouw, maar dan virtueel. Zonder materie. De laatste tijd heb ik ook de behoefte om die zoektocht weer uit te breiden naar de fysische wereld van de klank.

Basreflex

Achteraan mijn studioluidsprekers zit een basreflex. Die ene keer speelden er nogal lage bassen en stond ik juist achter een luidspreker en het voelde het alsof er iemand in mijn gezicht blies. Ik stond er van versteld hoeveel lucht in en uit die basreflex stroomde. Daardoor vroeg ik me af of die luchtverplaatsing een fluit zou kunnen aanblazen.

Inderdaad hoor. Ik stak in die luchtgang een stuk schuimrubber, maakte daarin een gat en stak er het mondstuk van een fluitje (tin whistle) in. Om niet te moeten wachten tot er toevallig wat bastonen in die muziek voorkwamen, maakte ik met Max/Msp – Max/Msp is een visuele programmeertaal om allerhande elektronische klanken te programmeren – een programma dat bastonen produceert. Het werkte buiten verwachting goed.

Baskastjes

Om mijn goede luidsprekers niet te overbelasten met deze extreme lage tonen, heb ik een klein baskastje gemaakt met een opening waarin ik een fluitje kan plaatsen. Die eerste versie maakte ik op een snelle manier en in een ongeschikte ruimte. Ook de luidsprekers die ik ervoor gebruikte waren maar amper geschikt voor dit baswerk. Ze hebben een tijdlang gewerkt maar zijn nu onbruikbaar geworden.

Daarom heb ik in 2019 een tweede versie gemaakt die beter uitgevoerd is en met kleine subwoofers met een rubberen ophanging. Het resultaat is veel beter.

Software doet alles werken

Ik kan met mijn software de conus van elk van deze 8 luidsprekerfluitjes naar wens op en neer laten gaan. Dit doe ik door een sinusvormig geluidssignaal door de versterker naar de luispreker te sturen. Op zijn langzaamst is dat 3x per seconde (3Hz). Tijdens het naar achter bewegen drukt de conus de lucht uit de baskast. Deze stroom stroomt langs het gemaakte gat in de fluit die dan een korte fluittoon laat horen.

Tijdens het naarvoor bewegen zuigt de conus als het ware de lucht weer door de fluit langs dezelfde opening naar binnen. Omdat de lucht nu in de omgekeerde richting beweegt, maakt de fluit geen geluid. Op zijn langzaamst gaat de fluit dan 3 keer per seconde aanblazen. Door het signaal voor de luidspreker harder te zetten beweegt de luidsprekerconus verder en krachtiger naar voor en naar achter. Daardoor gaan de fluitjes harder klinken en gaan ze zelfs overblazen. De fluitjes hebben ook een vaste toonhoogte want de vingergaten zijn met tape dichtgekleefd.

Complexere klanken

Wanneer ik met mijn software twee van elkaar verschillende sinussignalen naar de zelfde luidspreker stuur krijg ik een onregelmatige slag en een complexer aanblazen van de fluitjes. Dit geeft verrassende klanken.

Kikkers

De eerste versie van deze luidsprekerfluitjes heb ik gemaakt vlak na het project Maulwerke. Ik was nog helemaal begeesterd door de mogelijkheden van de stem en van de stemorganen. Naar analogie met hoe een fluitspeler bewust moet leren zijn van het gebruik van zijn middenrif bij het aanblazen van zijn fluit, heb ik toen dit toen elektromechanisch middenrif genoemd.

Later, tijdens een installatie ervan op Karin Borghouts’ tentoonstelling “In a Japanese Garden” in Croxhapox te Gent, vond de Japanse beeldhouwer … dat het geluid ervan hem deed denken aan kikkers in een rijstveld. Deze opmerking heeft er zeker mee voor gezorgd dat de luidsprekerfluitjes als installatie werden herbouwd en geïntegreerd in installatie/concert “Hoe mooi is de toekomst ?” tijdens “De nacht van de verbeelding” te Gent in 2019.

Tussen ritme en toon

Als de conus van een luidspreker met 3 Hz (3 maal per seconde) op en neer gaat, dan veroorzaakt die in het fluitje een ritmische aangeblazen toon. De snelheid kan opgedreven worden zodat de luidsprekerconussen bewegen met een snelheid van bijvoorbeeld 10 Hz, 20 Hz, 50 Hz, 100 Hz, enz. Het oppervlak van de luidspreker zelf doet de lucht in de ruimte rondom, ook heen en weer bewegen, trillen. Vanaf 25 Hz wordt dat heen en weer bewegen ook hoorbaar als een lage bastoon.

Als de frequentie stijgt krijgen we een interessante vraag: het tempo van het aanblazen begint een toon te vormen en de gepulseerde vaste toonhoogte van de fluit klinkt terzelfdertijd. Hoe gaan die twee tonen met elkaar reageren?

laatste update: 2021.04.21